Böbrek transplantasyonu hastalarında COVID-19 ile enfekte olma riski genel topluma benzerdir. Bu nedenle, hastalığın bulaşını engellemek için önerilen önlemler böbrek transplantasyonu hastaları için de geçerlidir.

KORONAVİRÜSTEN KORUNMAK İÇİN BÖBREK NAKİLLİ HASTALARA ÖNERİLER


Doç.Dr.Melike Betül Öğütmen
Sağlık Bilimleri Ünv.Haydarpaşa Numune EAH
Nefroloji Klinik Şefi

Yeni Koronavirüs Hastalığı (COVID-19), ilk olarak Çin’in Vuhan Eyaleti’nde Aralık ayının sonlarında solunum yolu belirtileri (ateş, öksürük, nefes darlığı) gelişen bir grup hastada yapılan araştırmalar sonucunda 13 Ocak 2020’de tanımlanan bir virüstür[1].

Salgın başlangıçta bu bölgedeki deniz ürünleri ve hayvan pazarında bulunanlarda tespit edilmiştir. Daha sonra insandan insana bulaşarak Vuhan başta olmak üzere Hubei eyaletindeki diğer şehirlere ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin diğer eyaletlerine ve diğer dünya ülkelerine yayılmıştır[1,2]. Dünya geneline yayılan COVID-19 salgınının Türkiye'deki ilk tespit edilen COVID-19 vakası Sağlık Bakanlığı tarafından 10 Mart 2020'de açıklanmıştır. Ülkedeki virüse bağlı ilk ölüm ise 15 Mart 2020'de gerçekleşmiştir. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 1 Nisan 2020'de yaptığı açıklamada koronavirüs vakalarının tüm Türkiye'ye yayıldığını açıklamıştır[3].

Koronavirüsler, hayvanlarda veya insanlarda hastalığa neden olabilecek büyük bir virüs ailesidir. İnsanlarda, birkaç koronavirüsün soğuk algınlığından Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS) ve Şiddetli Akut Solunum Sendromu (SARS) gibi daha şiddetli hastalıklara kadar solunum yolu enfeksiyonlarına neden olduğu bilinmektedir. Yeni Koronavirüs Hastalığına SAR-CoV-2 virüsü neden olur[3].

Belirtisiz vakalar olabileceği bildirilmekle birlikte, bunların oranı bilinmemektedir. En çok karşılaşılan belirtiler ateş, öksürük ve nefes darlığıdır. Şiddetli vakalar zatürre, ağır solunum yetmezliği, böbrek yetmezliği ve ölüm gelişebilmektedir[4]. Hasta bireylerin öksürmeleri aksırmaları ile ortama saçılan damlacıkların solunması ile bulaşır. Hastaların solunum parçacıkları ile kirlenmiş yüzeylere dokunulduktan sonra ellerin yıkanmadan yüz, göz, burun veya ağıza götürülmesi ile de virüs alınabilir. Kirli ellerle göz, burun veya ağıza temas etmek risklidir [3].

Hastalıktan En Çok Etkilenen Kişiler:

 • 60 yaş üstü olanlar

 • Ciddi kronik tıbbi rahatsızlıkları olan insanlar: Kalp hastalığı, Hipertansiyon, Diyabet, Kronik Solunum yolu hastalığı, Kanser, Böbrek hastalığı gibi

  • Sağlık Çalışanları

 Kronik böbrek hastalarına (hemodiyalize giren, periton diyalizi yapan ya da böbrek nakli olan) COVID19 bulaşma riskinde artış gösterilmemiştir fakat hastalık kapıldığında diğer kişilere nazaran daha ağır seyretme olasılığı söz konusudur. Bu nedenle hastalarımızın aşağıda sıralanan önerilere dikkatlice ve harfiyen uymalarının, öncelikle kendilerinin daha sonra da aile, sağlık personeli ve toplumu korumak adına önemli olacağını düşünmekteyiz.

 Böbrek nakilli hastaların korona virusa karşı alması gereken ek önlemler

Böbrek transplantasyonu hastalarında COVID-19 ile enfekte olma riski genel topluma benzerdir. Bu nedenle, hastalığın bulaşını engellemek için önerilen önlemler böbrek transplantasyonu hastaları için de geçerlidir. Ancak, kullanılan immünsüpresif ilaçlar ve/veya eşlik edebilen böbrek fonksiyon bozukluğu nedeniyle, böbrek transplantasyonu hastalarında COVID-19 enfeksiyonu daha şiddetli seyredebilir [5].

1-El temizliğine dikkat edilmelidir. Eller en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalıdır. Antiseptik veya antibakteriyel içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir. Temas edilen yerler ve yüzeyler dezenfektan sıvılarla temizlenebilir. Odalar sık sık havalandırılmalıdır.
• Eller yıkanmadan ağız, burun ve gözlerle temas edilmemelidir.

• Hasta insanlarla temastan kaçınmalıdır (mümkün ise en az 1,5 m uzakta bulunulmalı).

 • Özellikle hasta insanlarla veya çevreleriyle doğrudan temas ettikten sonra eller sık sık temizlenmelidir.

 • Hastaların yoğun olarak bulunması nedeniyle mümkün ise sağlık merkezlerine zorda kalınmadıkça gidilmemeli, sağlık kuruluşuna gidilmesi gereken durumlarda diğer hastalarla temas en aza indirilmelidir. Kronik olarak takip edilen ve durumu stabil olan hastaların randevularını merkezleri ile görüşerek 1-2 ay ertelemeleri uygun olabilir. Acil durum ya da ek anormallik olduğunda, ilgili kliniğin nefroloji hekimi ile telefon üzerinden irtibat kurulabilir. Düșmeyen ateș, öksürük ve nefes darlığınız varsa, maske takarak bir sağlık kurulușuna başvurulmalıdır.

 • Öksürme veya hapşırma sırasında burun ve ağız tek kullanımlık kağıt mendil ile örtülmeli, kağıt mendilin bulunmadığı durumlarda ise dirsek içi kullanılmalı, mümkünse kalabalık yerlere girilmemeli, eğer girmek zorunda kalınıyorsa ağız ve burun kapatılmalı, tıbbi maske kullanılmalıdır.

  • Çiftlikler, canlı hayvan pazarları ve hayvanların kesilebileceği alanlar gibi genel enfeksiyonlar açısından yüksek riskli alanlardan kaçınılmalıdır.

  • Seyahat sonrası 14 gün içinde herhangi bir solunum yolu semptomu olursa maske takılarak en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalı, doktora seyahat öyküsü hakkında bilgi verilmelidir.

  • Havlu gibi kișisel eșyalar ortak kullanılmamalıdır. Kıyafetler 60-90 derecede normal deterjanla yıkanmalıdır.

 • Dengeli beslenmeli, uyku düzeninize dikkat edilmelidir.

  • Odalar sık sık havalandırılmalıdır. İnsanlarla, özellikle yașlılar ve kronik hastalıkları olanlarla temas kurmaktan kaçınılmalıdır.

2. Böbrek nakilli hastalar kullandıkları immun sistemi etkileyen ilaçlar nedeniyle tüm infeksiyonlara karşı ateş tepkisi veremeyebilirler. Koronanın en önemli belirtisi olan ateş bu hastalarda görülmeyebilir. Bu nedenle koronanın ateş dışı belirtileri olan solunum sıkıntısı, öksürük, bulantı daha fazla önemsenmelidir. Böyle bir durum varlığında maske takılıp sosyal mesafe kurallarına uyularak en erken zamanda sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Bu tip acil durumlarda lüzumunda takip eden nefroloji hekimi ile telefon aracılığıyla irtibat kurulabilir.

3. Ateş, öksürük, balgam, kas ağrısı var ise ya da yakın temasta olduğunuz kişilerde Covid-19 enfeksiyonu tanısı var ise en yakın sağlık kuruluşu (acil ya da Covid polikliniğine) başvurulmalıdır.

4. Eksik ve raporlu ilaçlar bu periyotta, Sağlık Bakanlığının temin edeceği süre içerisinde eczanelerde reçetesiz alınabilmektedir. Bu nedenle reçete yazılması için hastane polikliniklerine başvurulması gerekli değildir. En az 1 aylık ilaç stoğunun temin edilmesi önerilir. Koronavirüs şikayetlerinin görülmesi ile ilaçları doktora danışmadan kesmek azaltmak dozlarını değiştirmek doğru değildir. Bu nedenle takip eden nefroloji doktorunun bilgisi dahilinde olmadan böbrek nakli açısından kullanılan ilaçların hasta insiyatifi ile kesilmesi, nakil reddine neden olabileceğinden kesinlikle yanlıştır.

5. Ertelenmesi problem yaratmayacak sağlık problemleri/operasyonlar, ilgili doktor ile görüşülerek askıya alınabilir. Sosyal hayatta, temas gerektirecek ya da toplu ortama girmemizi gerekli kılacak ertelenebilir işler bu süreç içerisinde ertelenmeli ya da başka bir kişi vasıtasıyla halledilebilir. Bu süreç içerisinde önemli olmadığı sürece sosyal hayata karışmamamız ve dışarıya çıkmamamız önemlidir.

6. Böbrek nakilli hastaların kan değerleri, fosfor, potasyum, kalsiyum, Parathormon, Ferritin, Folik asit, Vitamin B12, D vitamini, albümin, ilaç düzeyi gibi parametrelerinin uygun aralıkta olması, hastalığa karşı direnci arttıracaktır. Bu nedenle doktor tarafında bu parametreleri uygun aralıkta tutmaya yarayan ilaçlar ihmal edilmemeli ve aksatmadan kullanılmalıdır. tansiyon ilaçları düzgün saatinde alınmalı ve tansiyon değerlerinin 140/90 altında olduğundan emin olunmalıdır. Aksi durumda diyaliz doktoru ile görüşülebilir.

 7. Beslenme; Enerji (kalori) ihtiyacı yaş, kilo ve günlük faaliyet durumuna göre değişir. Böbrek nakilli hastaların diyetinde su ve sıvı gıdalar; eğer idrar kalp yetersizliği, ileri böbrek yetersizliği, idrar söktürücü ilaç kullanımı veya az tüketilmesi ile alakalı doktor önerisi yok ise nakilli hastaların normal popülasyon gibi günde en az 2 litre kadar sıvı almaları uygun olacaktır. Tuz kısıtlaması yapmak gereklidir.

8. Doktor önerisi ile kullanımı elverişli görülmüş probiyotik prebiyotik vitamin kompleksleri kullanılabilir. İçerik açısından diyaliz doktorundan görüş alınmalıdır.

Yorumlar